Ferritin در آزمایش خون: تفسیر آزمایش فریتین

Ferritin (فریتین) در آزمایش خون نشان‌دهنده‌ی نوعی پروتئین است که وظیفه آن ذخیره آهن در بدن است. لذا با اندازه‌گیری فریتین (Ferritin) در آزمایش خون، می‌توان میزان آهن ذخیره شده در بدن را سنجید. آهن برای ساخت گلبول‌های قرمز خون (RBC) مورد استفاده قرار می‌گیرد و کمبود آن می‌تواند باعث کم‌خونی یا آنمی فقر آهن شود. در ادامه به تفسیر آزمایش فریتین خون می‌پردازیم و علل بالا بودن فریتین خون یا پایین بودن و کمبود آن را بررسی می‌کنیم. همچنین عوارض کمبود فریتین مخصوصاً در زنان را مورد بحث قرار خواهیم داد و به سؤالات متداول شما درباره این آزمایش پاسخ می‌دهیم.

فریتین در آزمایش خون چیست؟

همانطور که گفته شد فریتین نوعی پروتئین است که توسط سلول‌های کبدی تولید می‌شود و یکی از مهم‌ترین وظایف آن ذخیره آهن در بدن است. لذا مقدار فریتین در آزمایش خون می‌تواند نشان‌ دهنده‌ی میزان ذخایر آهن در بدن باشد.

معمولاً در بدن هر فرد حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‌گرم آهن وجود دارد که بیشتر آن در خون به صورت متصل با فریتین قرار دارد. در زمانی که بدن به آهن نیاز دارد، فریتین، آهن ذخیره شده را آزاد می‌کند و آهن به سمت سلول‌های بدن هدایت می‌شود.

نکته‌ی مهمی که در این میان وجود دارد این است که فریتین نظیر CRP یک پروتئین واکنش‌دهنده‌ی فاز حاد نیز هست و بنابراین ممکن است در زمانی که بدن دچار التهاب شده، افزایش یابد. لذا میزان فریتین خون در هنگام ابتلا به بیماری‌های التهابی و عفونی نظیر بیماری کرونا به شکل کاذب افزایش می‌یابد. در این زمان‌ها نباید از فریتین به عنوان شاخص میزان آهن ذخیره‌ شده در بدن استفاده کرد زیرا افزایش آن بصورت واکنشی بوده و پس از بهبود بیماری، کاهش خواهد یافت.

فریتین نرمال چقدر است؟

آزمایشگاه‌های مختلف ممکن است مقادیر متفاوتی را به عنوان مقدار طبیعی آن گزارش کنند. اما بطور کلی می‌توان مقادیر نرمال فریتین خون را بصورت زیر در نظر گرفت:

فریتین نرمال برای خانم‌ها: بین 15 تا ۲۰۰ نانوگرم در میلی‌لیتر (ng/ml)

فریتین نرمال برای آقایان: بین 25 تا ۳۰۰ نانوگرم در میلی‌لیتر (ng/ml)

همچنین مقادیر کمتر از ۱۵ نشان می‌دهد که عملاً بدن فاقد ذخیره آهن‌ است. میزان نرمال فریتین خون در زنان باردار تفاوتی با سایر زنان ندارد و درصورتی که کمبود وجود داشته باشد باید برطرف گردد. زیرا که جنین برای ساخت گلبول‌های قرمز از ذخایر آهن بدن مادر استفاده می‌کند.

بالا بودن فریتین خون نشان دهنده چیست؟

همانطور که گفتیم فریتین نشان دهنده‌ی میزان آهن ذخیره شده در بدن است. لذا اگر مقدار آهن ذخیره شده از حد طبیعی بالاتر برود، میزان آن نیز بیش از حد افزایش خواهد یافت. از طرفی دیگر، فریتین یک پروتئین واکنش دهنده‌ی فاز حاد نیز می‌باشد، لذا اگر در بدن التهابی وجود داشته باشد، مقدار آن در خون بالا می‌رود.

بنابراین بطور کلی می‌توان گفت که افزایش فریتین در بیماری‌های زیر مشاهده می‌شود:

• علل ناشی از افزایش آهن بدن
  • دریافت خون بصورت مکرر (در بیماران تالاسمی)
  • مصرف بیش از حد مکمل‌های حاوی آهن
  • هموکروماتوز
• علل ناشی از التهاب
  • انواع بیماری‌های عفونی ناشی از ویروس‌ها و باکتری‌ها نظیر کرونا، آنفولانزا و…
  • بیماری‌های روماتیسمی نظیر آرتریت روماتوئید، اسپوندیلوآرتروپاتی‌ها، لوپوس و…
  • انواع سرطان‌ها نظیر لنفوم، لوسمی و…
• بیماری‌های کبدی
• پرکاری تیروئيد

علت فریتین پایین در خون چیست؟

کمبود فریتین نشان دهنده‌ی کمبود ذخیره آهن در بدن است. لذا کسانی که فریتین آن‌ها پایین است، آهن کافی برای ساخت گلبول‌های قرمز خون (RBC) را ندارند و ممکن است دچار کم‌خونی فقر آهن (آنمی فقر آهن) شوند.

علل مختلفی می‌توانند باعث کاهش فریتین در بدن شوند که شایع‌ترین آن خونریزی است. هر نوع خونریزی خارجی که طی آن خون از بدن خارج شود می‌تواند باعث کاهش آهن بدن شود.

بنابراین خانم‌هایی که در سن باروری هستند به دلیل عادت ماهیانه، دچار خونریزی می‌شوند و در نتیجه بیشتر این افراد اگر رژیم غذایی غنی از آهن نداشته باشند دچار فقرآهن و کاهش فریتین می‌شوند. البته همانطور که گفتیم هر عاملی که باعث خونریزی مداوم از بدن شود می‌تواند باعث کمبود فریتین شود. به عنوان مثال هر نوع خونریزی گوارشی، ریوی یا ادراری در دراز مدت می‌توانند باعث فقرآهن شوند.

در نتیجه اگر آقایان یا خانم‌هایی که یائسه هستند، دچار کمبود فریتین شوند باید از نظر خونریزی‌های گوارشی، ریوی، ادراری و یا حتی بعضی از خونریزی‌های داخلی مورد بررسی قرار گیرند.

از طرف دیگر ممکن است به علت اختلالات گوارشی، فرد توانایی جذب آهن نداشته باشد. به عنوان مثال افرادی که بخشی از روده باریک خود را جراحی می‌کنند و یا اختلالات پانکراس دارند ممکن است توانایی جذب آهن نداشته باشند و دچار کمبود فریتین شوند. همچنین کسانی که رژیم غذایی مناسبی ندارند و مواد غذایی مصرفی آن‌ها فاقد آهن است ممکن است دچار فقر آهن شوند. به عنوان مثال، افرادی که در رژیم غذایی خود از گوشت یا جگر استفاده نمی‌کنند و گیاهخوار هستند ممکن است در دراز مدت دچار فقر آهن شوند.

آزمایش فریتین خون چگونه انجام می‌شود؟

آزمایش فریتین برای بررسی ذخیره آهن بدن انجام می‌شود و یک آزمایش خون است. لذا همچون سایر آزمایشات خونی نظیر CBC، ابتدا از فرد مقداری خون گرفته می‌شود و سپس آزمایشات لازم در آزمایشگاه بر روی خون انجام می‌شوند.

برای انجام آزمایش فریتین نیازی نیست ناشتا باشید و در هر زمانی از روز می‌توانید آن را انجام دهید. هر چند که در بعضی از منابع گفته شده است که تا ۸ ساعت پیش از آزمایش هیچ ماده غذایی مصرف نکنید. لذا این مورد را از پزشکتان سؤال کنید.

اگر هدف از انجام این آزمایش، بررسی ذخایر آهن باشد، باید زمانی آزمایش را انجام دهید که به هیچ بیماری مبتلا نیستید. زیرا هر بیماری عفونی می‌تواند نتایج آزمایش را بهم بریزد و فریتین را بصورت کاذب بالا نشان دهد.

علائم کمبود فریتین در بدن: آیا کمبود فریتین خطرناک است؟

کمبود فریتین به خودی خود یک بیماری نیست بلکه می‌تواند نشان دهنده‌ی یک بیماری باشد. کم‌خونی شایع‌ترین بیماری مرتبط با کمبود فریتین است. لذا افرادی که به مدت طولانی فریتین پایین داشته‌اند احتمالاً دچار کم‌خونی شده‌اند و در نتیجه ممکن است علائم کم‌خونی را از خود بروز دهند. شایع‌ترین علائم کم‌خونی عبارتند از:

• خستگی مزمن
• احساس تپش قلب
• احساس تنگی نفس

از آنجایی که خانم‌ها به علت عادت ماهیانه بیشتر دچار کمبود فریتین می‌شوند، لذا عوارض کمبود فریتین در خانم‌ها بسیار بیشتر دیده می‌شود. اما این عوارض خطرناک نیستند و با درمان به راحتی برطرف می‌شوند.

چگونه کمبود فریتین را درمان کنیم؟

همانطور که گفتیم این آزمایش نمایانگر میزان آهن ذخیره شده در بدن است. لذا اگر میزان ذخایر آهن بدنتان کم باشد، این آزمایش شما مختل خواهد شد.

در مرحله اول باید علت کمبود آهن مشخص شود. در خانم‌های جوان، شایع‌ترین علت فقر آهن، خونریزی‌های ماهیانه است. اما در آقایان مسئله کمی متفاوت می‌شود. زیرا آقایان خونریزی ماهیانه ندارند و بنابراین دلیلی ندارد که دچار فقر آهن شوند. در نتیجه اگر مردی دچار فقر آهن شود ابتدا باید از نظر خونریزی‌های گوارشی، ریوی و ادراری مورد بررسی قرار گیرد. خونریزی‌های مخفی گوارشی شایع‌ترین علت کمبود آهن در آقایان و خانم‌های یائسه هستند. به همین دلیل است که معمولاً پزشک در این موارد توصیه به انجام کولونوسکوپی می‌کند.

از طرفی رژیم غذایی بیمار نیز باید مورد بررسی قرار بگیرد و اگر به مقدار کافی مواد غذایی حاوی آهن نظیر گوشت و جگر مصرف نمی‌کند باید در رژیم غذایی خود تجدید نظر کند.

در نهایت درمان بر اساس علت انجام می‌شود. در خانم‌ها که علت فقر آهنشان خونریزی‌های ماهیانه است از مکمل‌های آهن استفاده می‌شود. در آقایان باید علت خونریزی مشخص و برطرف شود. همچنین اگر فردی به دلیل اختلالات گوارشی نتواند به خوبی آهن جذب کند، به ناچار از آهن تزریقی برای تأمین ذخایر آهن بدن استفاده می‌شود.

درمان فریتین بالا در خون

برای درمان فریتین بالا در خون باید ابتدا عاملی که باعث افزایش این پروتئین در خون شده است را شناسایی و سپس برطرف کرد. بنابراین درمان بر اساس علت زمینه‌ای انجام می‌شود. به عنوان مثال اگر شخصی بیش از حد از مکمل‌های حاوی آهن استفاده کرده است باید مصرف این مکمل‌ها را متوقف کند. اگر فردی به دلیل عوامل التهابی نظیر بیماری‌های عفونی، روماتیسمی و یا سرطان‌ها دچار افزایش فریتین شده است با برطرف شدن عامل زمینه‌ای میزان فریتین نیز به حد طبیعی باز خواهد گشت. همچنین اگر فردی بطور مداوم به دلیل بیماری‌های مختلفی نظیر تالاسمی ماژور، خون دریافت می‌کند باید از شلاتور‌های آهن استفاده کند تا آهن در بدن جذب و ذخیره نشود.

جمع‌بندی

بطور کلی می‌توان گفت که فریتین نوعی پروتئین است که وظیفه‌‌ی ذخیره‌ آهن را در بدن برعهده دارد و هر عاملی که باعث خونریزی و دفع خون از بدن شود و یا مصرف و جذب آهن را کاهش دهد می‌تواند مقدار فریتین را نیز کم کند. از طرفی، چون فریتین یک پروتئین واکنش‌دهنده‌ی فاز حاد نیز هست، لذا هنگامی که در بدن التهاب ایجاد شود، مقدار آن بالا می‌رود.

سؤالات متداول