پرکاری تیروئيد چیست؟

پرکاری تیروئید به معنای افزایش تولید هورمون های تیروئیدی یعنی T3 و T4 توسط غده تیروئید است. و تیروتوکسیکوز یک اصطلاح کلی به معنای افزایش هورمون های تیروئیدی است. پرکاری تیروئید علل مختلفی می تواند داشته باشد که یکی از شایع ترین علل آن بیماری گریوز است.

بیماری گریوز چیست؟

بیماری گریوز (Graves Disease) همچون تیروئیدیت هاشیموتو یک بیماری خودایمنی تیروئید بوده و یکی از علل مهم پرکاری تیروئید است. همانطور که قبلا در مقاله “تیروئیدیت هاشیموتو” توضیح دادیم، در هاشیموتو عمدتا کم کاری تیروئید اتفاق می افتد اما در بیماری گریوز، به علت تحریک بیش از حد گیرنده های TSH برروی غده تیروئید توسط آنتی بادی TSI، پرکاری تیروئید داریم.

[readmore]کم کاری تیروئید از علائم تا درمان[/readmore]

گاهی ممکن است که در نهایت بیماری گریوز به تیروئیدیت هاشیموتو تبدیل شود و غده تیروئید کوچک و آتروفی شده و فرد به کم کاری تیروئید دچار شود.

تیروتوکسیکوز یعنی چه و تفاوت آن با پرکاری تیروئید چیست؟

اصطلاح تیروتوکسیکوز به معنای افزایش هورمون های تیروئید است. حال اگر این افزایش به دلیل افزایش تولید هورمون ها توسط تیروئید باشد، به آن پر کاری تیروئید یا هیپرتیروئیدی می گویند.

در این مقاله ممکن است اصطلاح تیروتوکسیکوز و پرکاری تیروئید به جای هم استفاده شوند.

یا ممکن است افزایش هورمون های تیروئیدی ناشی از افزایش فعالیت غده تیروئید نباشد؟ بله، مثلا مصرف زیاد قرص لووتیروکسین باعث افزایش هورمون های تیروئیدی می شود که از غده تیروئید منشا نگرفته اند. یا گاهی بافت غده تیروئید در تخمدان وجود دارد که به آن استروما اوواری گفته می شود و با تولید هورمون های تیروئیدی باعث تیروتوکسیکوز می شود.

علائم پرکاری تیروئید یا هیپرتیروئیدی چیست؟

از آنجایی که هورمون های تیروئیدی، متابولیسم بدن را تنظیم می کنند بنابراین افزایش آن ها علائم زیادی دارد و ارگان های مختلف بدن درگیر می شوند.

علائم بیماری پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدی) یا تیروتوکسیکوز بستگی به شدت بیماری، طول مدت بیماری، حساسیت بیمار به زیادی هورمون تیروئید، و سن بیمار دارد. در افراد مسن ممکن است علائم تیروتوکسیکوز خفیف بوده یا آشکار نباشد و بیماران عمدتا با خستگی و کاهش وزن مراجعه نمایند. این حالت تیروتوکسیکوز آپاتتیک خوانده می شود. تیروتوکسیکوز آپاتیت در افراد مسن ممکن است با افسردگی اشتباه شود.

پرکاری تیروئید می تواند علیرغم افزایش اشتها، سبب کاهش وزن غیرقابل توجیهی شود که به دلیل افزایش سرعت متابولسیم بدن رخ می دهد. با این حال در ۵% بیماران افزایش وزن ناشی از افزایش مصرف غذا می باشد.

[readmore]تیروئیدیت ریدل چیست؟ هر آنچه باید بدانید[/readmore]

علائم عمومی پرکاری تیروئید در زنان و مردان عبارت اند از:

• فعالیت بیش از حد.
• عصبی بودن و تحریک پذیری که در نهایت منجر به احساس خستگی زودرس در بعضی از بیماران می شود.
• بی خوابی و اختلال تمرکز.
• لرزش (ترموز) ظریف، علامت بسیار شایعی در پرکاری تیروئید است که بهترین حالت برای مشاهده آن، این است که از بیمار بخواهیم انگشتان خود را کاملا باز کرده و سپس نوک انگشتانش را با کف دست لمس کنیم.

علائم مغز و اعصاب در بیماری پرکاری تیروئید عبارتند از:

• هیپررفلکسی (افزایش شدت رفلکس های بدن).
• تحلیل رفتن عضلات.
• میوپاتی پروگزیمال بدون فاسیکولاسیون کره بندرت دیده می شود.
• گاهی اوقات تیروتوکسیکوز با شکلی از فلج دوره ای هیپوکالمیک (کاهش پتاسیم) همراه است. این اختلال به ویژه در مردان آسیایی مبتلا به تیروتوکسیکوز یا هیپرتیروئیدی شایع است اما در دیگر گروه های نژادی هم رخ می دهد.

علائم قلبی عروقی در پرکاری تیروئید

• شایع ترین علامت قلبی عروقی تیروتوکسیکوز، افزایش ضربان قلب یا تاکی کاردی سینوسی است که اغلب با احساس تپش قلب (پالپیتاسیون – palpitation) همراه است و گاهی به دلیل آریتمی های قلبی نظیر تاکیکاردی فوق بطنی (supra ventricular tachycardia – SVT) رخ می دهد.
• افزایش برونده قلب در پرکاری تیروئید سبب ایجاد نبض قوی، گسترده شدن فشار نبض، و یک سوفل سیستولی آئورتی می شود که می توانند به وخیم تر شدن آنژین یا نارسایی قلبی در افراد مسن و یا افرادی که از قبل به بیماری قلبی مبتلا بوده اند منجر شوند.
• فیبریلاسیون دهلیزی (Atrial Fibrillation – AF) در بیماران مسن تر از ۵۰ سال مبتلا به پرکاری تیروئید یا هیپرتیروئیدی شایع تر است.

علائم پوستی و تعریق پوست در پرکاری تیروئید

پوست بیمار معمولا گرم و مرطوب بوده و بیمار از تعریق و عدم تحمل گرما به ویژه در آب و هوای گرم شکایت دارد.

قرمزی یا اریتم کف دست، جدا شدن ناخن ها (اونیکولیز)، و با شیوع کمتر، خارش، کهیر، و هیپرپیگمانتاسیون (تیره شدن پوست) بصورت منتشر ممکن است در پرکاری تیروئید یا تیروتوکسیکوز وجود داشته باشند.

موهای بیمار مبتلا به پرکاری تیروئید یا هیپرتیروئیدی ظریف و نازک شده و یک آلوپسی منتشر در حدود ۴۰٪ بیماران رخ می دهد که ماه ها پس از برقراری مجدد حالت طبیعی تیروئید نیز باقی خواهد ماند.

علائم گوارشی در پرکاری تیروئید

سرعت حرکت دستگاه گوارش در تیروتوکسیکوز افزایش می یابد، و در نتیجه تعداد دفعات دفع مدفوع افزایش پیدا می کند. این حالت اغلب با اسهال و گاه با استئاتوره خفیف (دفع مدفوع چرب) همراه است.

علائم پرکاری تیروئید در زنان و مردان

زنان مبتلا به تیروتوکسیکوز غالبا دچار اولیگومنوره یا آمنوره می شوند (اختلال در عادت ماهانه یا پریودی در پرکاری تیروئید شایع است). مردان نیز ممکن است اختلال عملکرد جنسی، و یا به ندرت ژنیکوماستی یا بزرگی سینه ها رخ دهد.

پرکاری تیروئید و استخوان ها

تأثیر مستقیم هورمون های تیروئیدی بر جذب استخوان در تیروتوکسیکوز طولانی مدت، منجر به بروز استئوپنی و پوکی استخوان می گردد. هیپرکلسمی (افزایش کلسیم) خفیفی در حدود ۲۰٪ از بیماران ایجاد می شود، ولی هیپرکلسی اوری (افزایش دفع کلسیم از ادرار) در پرکاری تیروئید شایع تر است. میزان بروز شکستگی های استخوانی در بیمارانی که سابقه ابتلا به تیروتوکسیکوز دارند اندکی افزایش می یابد.

علائم اختصاصی بیماری گریوز

بیماری گریوز دارای ۴ علامت اختصاصی است که عبارتند از:

1. بزرگی غده تیروئید بصورت منتشر : غده تیروئید معمولا به صورت منتشر و یکنواخت بزرگ می شود (گواتر منتشر) و حجم آن به دو تا سه برابر اندازه طبیعی اش می رسد. قوام غده تیروئید در بیماری گریوز، سفت است، ولی ندول ندارد. ممکن است یک تریل (thrill) یا برویی (bruit) بر روی حاشیه های تحتانی خارجی لوبهای تیروئید وجود داشته باشد، که به دلیل افزایش میزان عروق غده و جریان خون بسیار فعال آن می باشد.
2. افتالموپاتی.
3. درموپاتی.
4. آکروپاتی.

برگشتن پلکها به بالا، که یک حالت خیره به نگاه فرد بیمار می دهد، ممکن است در هریک از اشکال تیروتوکسیکوز دیده شود. این حالت به دلیل فعالیت بیش از حد سیستم سمپاتیک رخ می دهد. با این حال، بیماری گریوز دارای علایم چشمی خاصی است که در مجموع، افتالموپاتی گریوز را تشکیل می دهند.

این حالت افتالموپاتی همراه با بیماری تیروئید (Thyroid Eye Disease – TED) نیز خوانده می شود، چون در غیاب پرکاری تیروئید یا هیپرتیروئیدی نیز در ۱۰٪ از بیماران رخ می دهد. اکثر این بیماران مبتلا به هیپرتیروئیدی خودایمن بوده یا دارای آنتی بادیهای تیروئیدی هستند.

شروع افتالموپاتی گریوز در فاصله زمانی یک سال قبل یا بعد از تشخیص تیروتوکسیکوز، در ۷۵٪ از بیماران رخ می دهد؛ اگرچه ممکن است این حالت چند سال قبل یا بعد از بروز پرکاری تیروئید ایجاد شود. در بعضی از بیماران مبتلا به گریوز، علائم اندکی از افتالموپاتی به چشم می خورد. با این حال، بزرگی عضلات خارجی کره چشم که مشخصه افتالموپاتی می باشد، و نیز سایر ویژگی های جزئی این حالت را می توان در بررسی سونوگرافی یا توموگرافی کامپیوتری (CT) کره چشم، تقریبا در تمامی بیماران مشاهده نمود. علایم یک طرفه در حدود ٪۱۰ از بیماران مشاهده می شوند.

علائم افتالموپاتی گریوز چه هستند؟

علائم اولیه افتالموپاتی در پرکاری تیروئید ناشی از گریوز، معمولا عبارت اند از احساس وجود شن ریزه (جسم خارجی) در چشم، احساس ناراحتی چشمها، و افزایش ترشح اشک.

حدود یک سوم بیماران بیماران مبتلا به گریوز دچار بیرون زدگی چشم یا پروپتوز هستند. با استفاده از یک اگزوفتالمومتر می توان میزان پروپتوز را اندازه گیری کرد. در موارد شدید، پروپتوز می تواند باعث تماس قرنیه با هوا و آسیب به آن شود، به ویژه اگر پلکها نتوانند در موقع خواب چشم را به طور کامل بپوشانند.

تورم و ادم اطراف چشم، قرمزی اسکلرا (صلبیه) ، و کموزیس نیز در تیروتوکسیکوز ناشی از گریوز شایع هستند. در ۵ تا ۱۰٪ بیماران، تورم عضلات چشم به حدی شدید است که سبب دوبینی (دیپلوپی) می شود؛ این حالت به ویژه (اما نه منحصرا) هنگامی که بیمار به بالا و خارج نگاه می کند رخ می دهد. وخیم ترین علامت چشم در گریوز ، فشار بر عصب اپتیک در محل رأس کره چشم است که منجر به ادم پاپی، نقائص محیطی میدان بینایی، و در صورت عدم درمان، از بین رفتن دائمی بینایی و در نتیجه کوری و نابینایی می شود.

در صورتی که درگیری چشمی بیماری گریوز شدید و فعال باشد، باید بیمار را به یک چشم پزشک معرفی کرد تا بطور کامل معاینه چشم شود. این معاینات عبارت اند از پهنای شکاف پلکی، رنگ آمیزی قرنیه با فلورسئین، ارزیابی عملکرد عضلات خارجی کره چشم (مثل جدول هس)، فشار داخل کره چشم، بررسی میدان و حدت بینایی، و دید رنگی.

درموپاتی گریوز یا درموپاتی تیروئید چیست؟

درموپاتی تیروئیدی در کمتر از ۵% بیماران مبتلا به گریوز دیده می شود و تقریبا همیشه با افتالموپاتی متوسط تا شدیدی همراه است. اگرچه تغییرات پوستی اکثرا بر روی سطح جلویی و خارجی ساق ایجاد می شود و به همین دلیل میکزدم پره تیبیال خوانده می شود، ولی ممکن است در سایر نواحی نیز رخ دهد، که این حالت به ویژه پس از آسیب و تروما بروز می کند.

درموپاتی گریوز به شکل یک پلاک غیرالتهابی و سفت که رنگ صورتی تیره یا ارغوانی دارد و سطح آن شبیه پوست پرتقال است.

درگیری ندولر ممکن است رخ دهد؛ حتی ممکن است درموپاتی تیروئید به ندرت تمام سطح ساق و پا را درگیر کرده و نمایی شبیه به الفانتیازیس (پا فیلی) ایجاد کند.

آکروپاتی تیروئید در بیماری گریوز چیست؟

آکروپاچی یا آکروپاتی تیروئیدی شکلی از کلابینگ است که در کمتر از ۱٪ بیماران مبتلا به گریوز دیده می شود این حالت چنان همراهی قوی با درموپاتی تیروئیدی دارد که اگر بیماری مبتلا به گریوز باشد ولی همزمان درگیری پوستی و چشمی نداشته باشد، باید علت دیگری برای کلابینگ وی جستجو کرد.