اگزما پوست دست

اگزما دست یا درماتیت دست (Hand Eczema) یک بیماری پوستی بوده که با خارش کف دست، خشکی، قرمزی و پوسته ریزی دست خود را نشان می دهد. آلرژی ها، مواد شیمیایی، خارش مکرر، عفونت ها و … می توانند در ایجاد اگزما پوست دست دخیل باشند. در ادامه به بررسی علت، علائم، تشخیص و درمان درماتیت دست می پردازیم.

اگزمای دست چیست؟

اگزمای دست یک بیماری پوستی شایع و مزمنی است که خود را با خارش کف دست، قرمزی، سوزش و پوسته ریزی نشان می دهد و عوامل متعددی در ایجاد آن نقش دارند. همچنین زنان بیشتر از مردان به این بیماری پوستی مبتلا می شوند و عوامل محیطی متعددی می توانند زمینه ساز ایجاد بیماری گردند که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم.

انواع اگزمای پوست دست

اگزمای دست را می توان به صورت زیر طبقه بندی کرد:

• اگزمای تحریکی پوست دست.
• کراتولیز متفلس (اکسفولیاتیو).
• درماتیت آتوپیک.
• اگزمای نوک انگشت.
• درماتیت تماسی آلرژیک.
• اگزمای هیپرکراتوتیک.
• درماتیت سکه ای.
• پمفولیکس یا اگزمای دیس هیدروتیک.
• لیکن سیمپلکس مزمن.
• واکنش اید (Id Reaction).

هر یک از این انواع اگزمای دست که در بالا نام برده شد در مطالب جداگانه ای مورد بررسی قرار گرفته اند. از میان موارد بالا، اگزمای تحریکی دست شایع ترین نوع است و پس از آن درماتیت آتوپیک دست قرار دارد. همچنین درماتیت تماسی آلرژیک مسئول حدود ۱۰ تا ۲۵ درصد از موارد اگزما در دست است.

علت ایجاد اگزما در دست چیست؟

خطرات شغلی

خطرات شغلی متعددی نظیر تماس با مواد شیمیایی محرک، تماس مکرر با رطوبت، اصطکاک و سایش مکرر و کار با مواد شیمیایی حساسیت زا (آلرژی زا) در ایجاد اگزمای دست نقش دارند.

عوامل بیرونی موثر در ایجاد بیماری

• محرک های شیمیایی (نظیر حلال ها، پاک کننده ها، قلیاها و اسیدها).
• اصطکاک و سایش مکرر دست ها.
• هوای سرد و رطوبت پایین.
• عوامل حساسیت زا (آلرژی زا)
• آلرژی فوری نوع ۱ می تواند شامل واکنش به لاتکس و پروتئین های غذا باشد، و نوع شایع تر که آلرژی تاخیری نوع ۴ است می تواند در اثر واکنش به مواد زیر ایجاد شود:
  • مواد اضافه شده به لاستیک.
  • نیکل.
  • داروها: نظیر باسیتراسین، نئومایسین و هیدروکورتیزون.
  • مواد شیمیایی که معمولا در وسایل بهداشتی فردی یافت می شوند، نظیر مواد نگهدارنده، عطرها، ضد آفتاب ها، و سایر افزودنی ها.
  • برخی مواد آلرژی زای خوراکی.
• عفونت می تواند واکنش اید (Id Reaction) ایجاد کند. یعنی ممکن است اگزمای دست به دنبال واکنش به یک کانون دوردست عفونت قارچی (درماتوفیتید) یا عفونت باکتریایی (باکترید) ایجاد شود.

عوامل درونی موثر در ایجاد بیماری

افراد دارای استعداد آتوپی یعنی کسانی که به بیماری های آلرژیک دیگری نظیر تب یونجه، آسم و اگزمای آتوپیک مبتلا هستند، استعداد ژنتیکی بیشتری در ابتلا به این بیماری دارند. همچنین اگزمای دست در این افراد معمولا شدیدتر بوده و احتمال مزمن شدن آن هم بیشتر است.

علائم اگزمای پوست دست

این بیماری علائم متغیری دارد و تغییرات اگزمایی حاد، تحت حاد و مزمن ممکن است در آن دیده شوند. با اینکه هیچ رابطه قابل اعتمادی میان علائم بالینی و علت ایجاد این بیماری وجود ندارد، اما اگر یافته های زیر وجود داشت باید به برخورد با عوامل محرک شک کرد:

• خشکی پوست.
• قرمزی یا اریتم.
• سوزش شدید.
• خارش کف دست.

در اگزمای سکه ای یا درماتیت نومولار (nummular eczema) ،آلرژی، تحریک، یا آتوپی می تواند نقش داشته باشد. همچنین گاهی اوقات کهیر تماسی (آلرژی نوع ۱) علت بیماری است.

در پمفولیکوس که اگزمای دیس هیدروتیک نیز نامیده می شود، شاهد ظهور مکرر گروه هایی از وزیکول های خارش دار در کناره های انگشت ها و کف دست ها هستیم.

در اگزمای نوک انگشت که با علائم خشکی پوست، ترک خوردگی و حساسیت در لمس مشخص می شود، باید به یک عامل تحریک کننده، یک عامل درون زاد (نظیر آتوپی در فصل زمستان)، یا اگزمای سایشی شک کرد.

در آتوپی معمولا شاهد وجود اریتم، پوسته پوسته شدن پوست دست (پوسته ریزی)، خارش کف دست (در قاعده انگشت شست) هستیم.

علائم غیر پوستی بیماری

بیماران مبتلا به آتوپی ممکن است سابقه شخصی یا خانوادگی از آتوپی داشته باشند. اگزما در دوران کودکی، تب یونجه، آسم و رینیت آلرژیک از جمله عوامل نشان دهنده ی ابتلا به آتوپی هستند.

سیر و پیش آگهی

اگر بتوان تماس با مواد محرک و آلرژی زا را شناسایی کرد و در مراحل اولیه سیر بیماری از آنها اجتناب نمود، پیش آگهی غالبا خوب است و بهبودی کامل رخ می دهد.

تماس مداوم و طولانی مدت با مواد محرک و آلرژی زا می تواند درماتیت مزمن ایجاد کند. پرهیز از مواد تحریک کننده و مراقبت های مناسب اغلب این بیماری را بهبود می بخشد، ولی بعضی از بیماران ممکن است به طور کامل بهبود پیدا نکنند.

در بیماری مبتلا به درماتیت دست باید تمام پوست باید برای یافتن سرنخ ها و عوامل دخیل در ایجاد بیماری و برای کنار گذاشتن سایر درماتوزها نظیر پسوریازیس معاینه شود.

درمان اگزمای دست

دوری از محرک های محیطی

اولین قدم در درمان اگزمای پوست دست عبارت است از شناسایی و اجتناب از عوامل محرک نظیر شست و شوی مکرر دست ها و تماس با آب، صابون، پاک کننده ها، و حلال ها. آسیب های سایشی مزمن نیز عامل تحریک کننده ای هستند که می توانند درماتیت مزمن و پایدار ایجاد کنند. برای اجتناب از این مواد می توان اقدامات حفاظتی انجام داد، مثلا پوشیدن دستکش وینیل برای کار با مواد شیمیایی یا رطوبت.

درمان دارویی و پماد اگزمای دست

پماد کورتیکواستروئیدهای موضعی با توان متوسط تا بالا، ۲ بار در روز تجویز می شوند. پماد ها نسبت به کرم ها در درمان اگزمای دست ارجحیت دارند. پانسمان بسته با پلاستیک برای افزایش نفوذ دارو را باید مد نظر قرار داد. ترجیحا باید از داروهای فوق قوی پرهیز کرد، مگر اینکه درماتیت شدید باشد. استروئیدهای موضعی برای درماتیت دست در صورتی بیشترین تأثیر را خواهند داشت که به صورت متناوب بکار روند (نه اینکه مداوم و مزمن مصرف شوند).

برای درمان درماتیت شدید دست، پماد کورتیکواستروئید موضعی فوق قوی (پس از پانسمان مرطوب حاوی محلول بارو)، ۲ بار در روز برای ۳ تا ۵ روز ابتدای درمان بکار می رود، و به دنبال آن پماد کورتیکواستروئید موضعی با توان متوسط، ۲ بار در روز به مدت چند هفته استعمال می شود.

موارد قابل توجه در درمان اگزمای دست

حمام تار موضعی به صورت قراردادن دست ها در محلول حاوی روغن بالنتار (Balnetar) ، به اندازه ۲ یا ۳ درپوش ظرف حاوی روغن، که در یک لگن آب رقیق شده باشد، به مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه ۲ بار در روز، و سپس استفاده از یک پماد کورتیکواستروئید موضعی می تواند در درمان ضایعات پوستی بسیار مفید باشد.

گاهی ممکن است استفاده از کورتون های خوراکی نظیر پردنیزون با دوز ۱ میلی گرم بر کیلوگرم در روز و قطع تدریجی طی یک دوره ۳ هفته ای برای کنترل التهاب حاد و شدید لازم باشند.

اکثر بیماران با پرهیز از عوامل تحریک کننده، درمان با پماد کورتیکواستروئیدهای موضعی و چرب کردن مکرر دست ها بهبود پیدا می کنند.

در صورت وجود علائم زیر باید به آلرژی شک کرد:

• ادم یا تورم دست.
• تشکیل وزیکول.
• خارش کف دست یا پشت دست.
• اگزمای پشت یا نوک انگشتان دست.

در این موارد باید تست حساسیت پوستی یا پچ تست (Patch Test) انجام شود تا آلرژی زاهای دخیل یا مسبب ایجاد بیماری ارزیابی شوند. آلرژی زاهای شغلی مرتبط را نیز باید در مواد مورد آزمایش گنجاند.

سایر درمان ها

سایر درمان هایی که می توان برای اگزمای دست در نظر گرفت عبارت اند از:

• پسورالن (Psoralen).
• اشعه فرابنفش A.
• اشعه گرنز (Grenz rays).

همچنین در موارد ناتوان کننده، درمان هفتگی با دوز پایین متوترکسات (Methotrexate)، یا تجویز خوراکی و روزانه دوز پایین سیکلوسپورین (Cyclosporine)، معقول و منطقی است.

توضیحات و نکات تکمیلی

• درماتیت وزیکولی مزمن دست (پمفولیکس)، نمونه دشوارترین معضل در تدابیر درمانی است.
• تست حساسیت پوستی یا پچ تست برای آلرژی زاهای شغلی و محیطی در صورتی باید در نظر گرفته شود که اگزمای دست با درمان های ساده بهبود پیدا نکند.
• ارجاع به متخصص بیماری های پوست برای ارزیابی و انجام تست حساسیت پوستی یا پچ تست در صورتی موجه و مقتضی است که اگزمای دست پس از یک دوره مراقبت های پوست حساس، نظیر استفاده روزمره از ملین ها، محافظت با پوشیدن دستکش برای تماس مکرر با رطوبت یا مواد شیمیایی، و یک دوره چند هفته ای درمان با پماد استروئیدی موضعی، بهبود پیدا نکند.
• پسوریازیس کف دست می تواند اگزما را تقلید کند. اگر پلاکهای کف دست حدود کاملا واضح و مشخصی داشته باشند و پوسته ریزی مزمن به رنگ نقره ای یا زرد و درگیری قرینه وجود داشته باشد، تشخیص پسوریازیس کف دست را باید مد نظر قرار داد.
• عوامل مسبب یا دخیل در ایجاد اگزمای دست را نمی توان به خوبی شناسایی کرد، مگر اینکه چگونگی و دلیل تماس مواد مختلف با دست برای پزشک محقق شود. بنابراین وظایف شغلی و خانگی، سرگرمی ها و مواد مورد استفاده برای مراقبت از دست ها را باید به طور مفصل بررسی کرد.