آناتومی چیست؟ نحوه مطالعه و اصطلاحات آناتومی

آناتومی شامل ساختارهایی است که هم با چشم غیر مسلح و بدون بزرگنمایی و هم با بزرگنمایی (با میکروسکوپ) مشاهده می شوند. اما زمانی که اصطلاح آناتومی (anatomy) را به کار می بریم، آناتومی ماکروسکوپیک و بدون بزرگنمایی مد نظر می باشد، که همان مطالعه و بررسی ساختارها بدون استفاده از میکروسکوپ است. آناتومی میکروسکوپیک، بافت شناسی (histology) نیز نامیده می شود. در علم بافت شناسی سلول ها و بافت ها با استفاده از میکروسکوپ مطالعه می شوند. در ادامه به توصیه هایی جهت نحوه مطالعه آناتومی و توضیح اصطلاحات آناتومی و لغات و نیز موقعیت آناتومی بدن می پردازیم.

آناتومی چیست و چرا اهمیت دارد؟

آناتومی پایه علم طب است. علم آناتومی، پزشک را در شناخت بیماری یاری می رساند. پزشک با علم به آناتومی تصمیم می گیرد که معاینات فیزیکی انجام دهد یا از تکنیک های پیشرفته تصویر برداری استفاده کند. آناتومی برای دندانپزشکان، متخصصین کایروپراکتیک (chiropractors)، کاردرمان هاو تمامی افرادی که به نحوی در درمان بیمار نقش دارند نیز علمی حیاتی محسوب می شود. توانایی تفسیر صحیح از یک مشاهدات بالینی، حاصل فهم دقیق آناتومی است.

مشاهده (observation) و تجسم (visualization) تکنیک های اولیه برای آموختن علم آناتومی به شمار می روند. آناتومی، دانشی فراتر از به خاطرسپاری فهرستی از اسامی است. اگر چه زبان آناتومی مهم است، اما اطلاعات مورد نیاز برای تجسم موقعیت ساختارهای فیزیکی بدن بیمار تنها با حفظ کردن میسر نمی شود.

مثلا شاخه های مختلف شریان کاروتید خارجی با تجسم مسیر شریان لینگوال (زبانی) از گردن تا زبان (tongue) متفاوت است. یا به عنوان مثال، درک سازماندهی کام نرم، نحوه ارتباط آن با حفرات بینی و دهان و حرکت کام نرم در طی عمل بلع بسیار متفاوت از حفظ کردن نام عضلات و اعصاب آن می باشد. برای یادگیری آناتومی باید مفهوم آن را دریابیم تا بتوانیم اصطلاحات (terminology) مربوطه را به خاطر بسپاریم.

چگونه آناتومی را مطالعه کنیم؟

کلمه آناتومی (Anatomy) برگرفته از لغت یونانی تمنین (temnein) به معنی “بریدن” است. بنابراین علم آناتومی قرابت بسیاری به ریشه خود دارد.

امروزه یکی از روش های آموختن آناتومی تشریح جسد توسط دانشجویان است. روش های دیگر شامل مشاهده ساختارهای آناتومیک تشریح شده و مدل های پلاستیکی یا استفاده از مدل های کامپیوتری و سایر تجهیزات کمک آموزشی می باشد.

مطالعه آناتومی به دو روش آناتومی موضعی و آناتومی دستگاهی انجام می شود:

نگرش موضعی (regional approach) برای آموختن آناتومی

در نگرش موضعی (regional approach) هر ناحیه ای از بدن بطور مجزا مطالعه می شود و تمام ساختارهای مربوط به آن ناحیه در یک زمان مورد بررسی قرار می گیرد.

به عنوان مثال هنگام مطالعه قفسه سینه همه ساختارهای آن مورد توجه قرار می گیرد. این ساختارها شامل دستگاه عروقی، اعصاب، استخوان ها، عضلات و تمامی ساختارها و اندام های دیگر است که در ناحیه قفسه سینه قرار گرفته اند. پس از مطالعه این ناحیه، نواحی دیگر بدن یعنی شکم، لگن، اندام فوقانی، اندام تحتانی، پشت، سر و گردن نیز به همین ترتیب بررسی می شود.

نگرش دستگاهی (Systematic approach) برای آموختن آناتومی

در نگرش دستگاهی (Systematic approach) هر دستگاه بدن بطور مورد مطالعه قرار می گیرد. به عنوان مثال در مطالعه دستگاه عصبی (مغز، نخاع و همه اعصاب) با تمام جزئیات و به دقت بررسی می گردند. در این روش تمام دستگاه های بدن نظیر دستگاه های عصبی، اسکلتی، عضلانی، گوارشی، تنفسی، لنفاوی و تولید مثل مطالعه می شوند.

هر یک از این دو روش مزایا و کاستی هایی دارد. نگرش موضعی همراه با تشریح جسد روش سودمندی است، اما اگر بخواهیم یک دستگاه را در برابر بدن مطالعه کنیم این روش کار آمد نخواهد بود. بطور مشابهی، نگرش دستگاهی برای بررسی کامل یک دستگاه روشی کاربردی اما تطبیق آن با تشریح جسد مشکل است. در این نگرش جزئیات به قدر کافی مورد مطالعه قرار نمی گیرند.

اصطلاحات و لغات مهم آناتومی

موقعیت آناتومیک (وضعیت یا حالت آناتومی)

موقعیت آناتومیک (anatomical position) وضعیت استانداردی از بدن است که با توجه به آن وضعیت، شکل و محل ساختارهای بدن توضیح داده می شود. در موقعیت آناتومیک، فرد بر روی پاها ایستاده، دست ها در کنار بدن و صورت رو به جلو قرار می گیرد.

دهان بسته و حالت چهره نیز خنثی است. کنار تحتانی کاسه چشم با قسمت فوقانی سوراخ گوش در یک صفحه افقی قرار می گیرد و چشم ها باز و به اشیاء دور خیره می مانند. کف دست رو به جلو و انگشتان باز و در کنار هم قرار می گیرند.

بالشتک (pad) انگشت شست دست نیز با نوک سایر انگشتان زاویه ۹۰ درجه می سازد. انگشتان پا نیز رو به جلو قرار می گیرند.

صفحات آناتومیک

سه صفحه (plane) اصلی در موقعیت آناتومیک از بدن عبور می کند که عبارتند از:

صفحات کرونال (coronal planes)

دارای جهت عمودی بوده و بدن را به دو بخش قدامی و خلفی تقسیم می کنند. پیشنهاد می کنیم برای درک بهتر موضوع، مطلب صفحه کرونال را مطالعه فرمائید.

صفحات ساژیتال یا ساجیتال (sagittal planes)

این صفحات با جهتی عمودی از بدن عبور می کنند اما با سطح کرونال یک زاویه ۹۰ درجه تشکیل می دهند و بدن را به بخش های راست و چپ تقسیم می کنند. صفحه عبوری از مرکز بدن که آن را به دو نیمه مساوی راست و چپ تقسیم می کند، صفحه ساژیتال میانی (median sagittal plane) نام دارد.

صفحات عرضی یا افقی (transverse , horizontal or axial planes)

این صفحات بدن را به بخش های فوقانی و تحتانی تقسیم می کنند.

اصطلاحات آناتومی مربوط به موقعیت ها

اصطلاحات مدیال، لترال، انتریور و پوستریور

قدامی (شکمی) و خلفی (پشتی)، داخلی و طرفی، فوقانی و تحتانی سه جفت اصطلاح برای توصیف موقعیت ساختارها در نمای کلی بدن یا نسبت به سایر ساختارها به کار می روند.

اصطلاحات قدامی (anterior) یا شکمی (ventral) و خلفی (posterior) یا پشتی (dorsal) موقعیت ساختارها را نسبت به جلو و پشت بدن توصیف می کنند. به عنوان مثال، بینی ساختاری قدامی (شکمی) بوده در حالیکه ستون مهره ها ساختاری خلفی (پشتی) است. همچنین بینی در قدام گوش و ستون مهره در خلف جناغ یا استرنوم قرار دارد.

اصطلاحات داخلی (medial) و طرفی (lateral) موقعیت ساختارها را نسبت به صفحه ساژیتال میانی و کناره های بدن توصیف می کند. به عنوان مثال، شست در سمت خارج (طرفی) انگشت کوچک قرار دارد. بینی در صفحه ساژینال میانی و داخل به چشم قرار دارد. چشم نیز در سمت داخل گوش است.

اصطلاحات فوقانی (superior) و تحتانی (inferior) ساختارها را نسبت به محور عمودی بدن توصیف می کنند. به عنوان مثال، سر نسبت به شانه ها فوقانی و مفصل زانو نسبت به مفصل لگن تحتانی است.

اصطلاحات پروگزیمال و دیستال، سری و دمی و روسترال در آناتومی

سایر اصطلاحاتی که برای توصیف موقعیت ها به کار می روند شامل پروگزیمال و دیستال، سری و دمی و روسترال است.

اصطلاحات پروگزیمال (proximal) و دیستال (distal) برای نزدیک تر یا دورتر بودن از تنه به کار می روند و بویژه در اندام ها کاربرد شایع تری دارند. برای مثال، دست (hand) نسبت به مفصل آرنج دیستال است. این اصطلاحات برای توصیف موقعیت نسبی انشعابات ساختارهای خطی نیز به کار می رود مانند مجاری هوایی، عروق و اعصاب. برای مثال شاخه های دیستال به س ت انتهای هر دستگاه منشعب می شود در حالیکه شاخه های پروگزیمال نزدیک تر به مبدأ هر دستگاه منشعب می شوند.

اصطلاحات سری (cranial) (به سمت سر) و دمی (caudal) (به سمت دم) اغلب به جای اصطلاحات فوقانی و تحتانی به کار می روند. و اصطلاحات روسترال (rostral) بطور ویژه در سر برای توصیف موقعیت ساختارها نسبت به بینی به کار می رود. برای مثال مغز قدامی نسبت به مغز خلفی در موقعیت روسترال قرار دارد.

اصطلاحات سطحی و عمقی در آناتومی

دو اصطلاح دیگری که برای توصیف موقعیت ساختارها در بدن به کار می رود سطحی (superficial) و عمقی (deep) است. از این اصطلاحات برای توصیف موقعیت نسبی دو ساختار نسبت به سطح بدن استفاده می شود. برای مثال، جناغ یا استرنوم نسبت به قلب سطحی بوده و معده در عمق دیواره شکم قرار دارد. اصطلاح سطحی و عمقی را نیز می توان در حالت کلی تری به کار برد تا دو ناحیه اصلی بدن را تعریف کرد.

ناحیه سطحی بدن در خارج لایه بیرونی فاسیای عمقی قرار دارد. ساختارهای عمقی توسط این لایه محصور شده اند. ساختارهای موجود در ناحیه سطحی بدن شامل پوست، فاسیای سطحی و غدد پستانی هستند. ساختارهای عمقی شامل عضلات اسکلتی و احشا می باشند. زخم های سطحی در خارج لایه بیرونی فاسیای عمقی اتفاق می افتند، در حالی که زخم های عمقی از آن عبور می کنند.